Son Bakış, Irmak Zileli’nin Everest Yayınları’ndan 2019 yılında çıkan romanı. Kitapta Tina ismindeki kadın karakterin Türkiye’de verdiği tutunma mücadelesi ve geçmişiyle yüzleşmesi anlatılır. Bu yüzleşme deda’ya (Gürcü dilinde anne) Tina’nın zihnindeki sesleniş şeklindedir. Tina Türkiye’ye kaçak yollarla girmiş bir Gürcü balerindir. Aşk ve göç konusunda yaptığı seçimler nedeniyle ailesi tarafından da yalnız bırakılan bir karakter aynı zamanda.
Kaveh ismindeki sevgilisi ile Türkiye’de özgür ve mutlu yaşama hayalleri kuran Tina, sevgilisini sınırdaki kontroller sırasında yitirir. Kaveh İranlı bir siyasi suçludur ve aranmaktadır. Aynı zamanda Kaveh bir Müslüman, Tina ise bir Hristiyan’dır. Romanın devamında Kaveh’in akıbetine dair bir bilgi verilmez. Yalnızca Tina’nın Kaveh’in kurtuluşuna dair beslediği umutlar ve idamına dair yaşadığı korkular arasında gelgitler yaşanır. Çünkü Tina, sınırda Kaveh’e bir “Son Bakış” yöneltebilmiştir sadece.
Romanın
en önemli yanı kurgusudur. Daha doğrusu kurgu içinde zamanın kullanımıdır. Son
Bakış, Tina’nın çatıdan düşüp asfalt yolda can çekişip ölmesine kadar geçen
sürede geçer. Bir anlamda Tina’nın dünyaya ve yaşamına “son bakış”ıdır. Bu
sürede geri dönüşler yapılarak Tina’nin geçmişi yine onun zihninde açımlanır.
Bu geri dönüşlerde Tina, Gürcistan’da başlayıp Türkiye’de sona eren yaşamının
önemli olan her halkasını yeniden değerlendirir. İstedikleri, yaptıkları,
yapamadıkları, aile ve aşk kavramına dair sorgulamaları, politikayı
anlamlandırma, SSCB ve Gürcistan, nesiller arası alışveriş gibi pek çok konuda
bir “son değerlendirme” yapar ve “itiraf” eder.
Diğer
yandan Tina, Türkiye’de kaçak bir göçmendir. Onun gözünden göçmenliğe şahitlik
eder okur. Yabancı bir ülkede dilsizliğin ne olduğunu, yok sayılmayı, görmezden
gelinmeyi, var olma çabasını, kendini toplumda bir yere sabitleme uğraşını
Tina’nın yakarış ve sayıklamalarından çıkarmak mümkün. Bütün bunlar karşısında
Tina aile sevgisine sığınmak ister fakat seçimlerinin bedelini ödemektedir.
Ailesinden, dedasından “eve dön” çağrısı bekleyen Tina bunu hiçbir zaman
alamaz. Nitekim roman Tina’nın son nefesini verirken duyduğu “Kargı Tina,
sahlşi dabrundi ukve” ( Gürcü dilinde “Hadi Tina, eve dön artık”) cümlesiyle
sonlanır. Yazarın dili ise bir yaralanın sayıklaması, son nefesini vermekte
olan birinin son ana sıkıştırmaya çalıştığı cümleler şeklinde. Uzun,
virgüllerle ayrılmış, neredeyse tamamı devrik cümlelerden oluşur. Dilin bu
kullanımı karakterin psikolojisini ve son nefes acısını etkili bir şekilde
yansıtır.
Özet
olarak Son Bakış, akronolojik bir zaman kullanımıyla bir düşüş kadarlık bir
anın açımlanarak uzatılması şeklinde kurgulanmış, bireyin içsel dünyasını ele
alan ve atardamarı eve dönüş, yakarış, yüzleşme ve ölüm kavramları olan çok
boyutlu, dilin işlevsel bir şekilde kullandığı bir romandır.